Ngôn từ trong giáo dục – Dạy chữ hay dạy người?

(NGÔN TÙ TIẾNG VIỆT - Bài 5)

Ngôn từ trong giáo dục không chỉ là phương tiện truyền đạt kiến thức, mà còn là công cụ nuôi dưỡng nhân cách, tinh thần và cách tư duy. Tuy nhiên, ở nhiều môi trường học đường, ngôn từ đang bị rút gọn thành khẩu hiệu hoặc áp đặt. Bài viết này là một lời mời nhìn lại: cách người lớn dùng lời trong giáo dục chính là môi trường học đầu tiên mà trẻ tiếp xúc với nhân cách xã hội.

Học trò không chỉ học chữ, mà học người.
Cách một thầy cô dùng lời phê bình hay khích lệ có thể ảnh hưởng suốt đời đến sự tự tin của một đứa trẻ. Cách một nhà trường dùng thông báo, quy định, hay phát ngôn công khai cũng thể hiện cách nhìn con người – là chủ thể tự do hay là đối tượng bị kiểm soát.

Ngôn từ trong giáo dục, vì vậy, phản ánh sâu sắc triết lý sống của cả một hệ thống.

Cách nói là cách nghĩ.
Nếu chúng ta chỉ học cách diễn đạt để thi, thì ngôn từ trở thành công cụ để qua môn chứ không phải để hiểu đời. Nếu cách giảng bài chỉ là “nói lại sách giáo khoa”, thì học trò sẽ quen nghe lời thay vì quen tư duy.

Giáo dục bằng ngôn từ không nên chỉ là “truyền đạt” mà phải là “khơi mở”. Và để khơi mở, người dạy cần luyện tâm trước khi luyện lời.

Những ngôn từ gây tổn thương không bao giờ nhỏ.
Có những lời mắng nhiếc, sỉ nhục, dọa nạt vẫn tồn tại trong môi trường học đường. Những câu như “em học ngu quá”, “lười như em thì làm được gì”, tưởng là dạy dỗ nhưng thực chất là đóng cửa tương lai của người nghe.

Một người thầy giỏi không chỉ giỏi kiến thức, mà còn biết nói sao để không làm tổn thương lòng tự trọng của học trò. Vì sự tổn thương đó, dù nhỏ, có thể trở thành mặc cảm dài lâu.

Ngôn từ có thể truyền cảm hứng.
Có những học trò nhớ mãi lời khen chân thành của thầy cô. Có những người trưởng thành mang theo một câu nói tích cực từ thời tiểu học như một ánh sáng nhỏ trong đời. Điều đó cho thấy: khi ngôn từ được trao bằng sự tử tế và thấu hiểu, nó sẽ sống mãi.

Đó là sức mạnh mềm của giáo dục – không đến từ điểm số, mà đến từ những lời đúng lúc, đúng cách và đúng tâm thế.

Cải cách giáo dục không thể thiếu cải cách ngôn từ.
Một nền giáo dục nhân bản không chỉ thay đổi chương trình học, mà còn phải thay đổi cách người lớn nói với trẻ em. Khi giáo viên, phụ huynh, cán bộ ngành giáo dục đều ý thức rằng từng lời mình nói là một hạt giống, thì học đường sẽ là nơi nuôi dưỡng – chứ không phải kiểm soát – tâm hồn.

Kết:
Giáo dục bằng ngôn từ là hành trình dạy người, không chỉ dạy chữ. Khi chúng ta cùng nhau xây dựng một môi trường ngôn từ tử tế, sâu sắc, và có trách nhiệm trong giáo dục – thì thế hệ kế tiếp sẽ trưởng thành bằng lòng tin, chứ không phải bằng nỗi sợ.

Đây là bài 5 - Bài kết trong chuỗi "Ngôn từ tiếng Việt – Năng lực cần được tái định nghĩa" với chủ đề:
"Ngôn từ trong giáo dục – Dạy chữ hay dạy người?"